Son yıllarda Karacasu’nun tarihîisosyal hayatı, nüfus hareketleri… ile ilgili hatırı sayılır çalışmalar yapıldı.
Karacasu’nun 700 yıllık uzun geçmişinde maalesef zamanı aydınlatacak hiçbir yazılı kaynak (Rüşdî Divanı, kitabeler hariç,) yoktu.
Düşünebiliyor musunuz, bu uzak geçmişi bırakın; Kurtuluş Savaşı zamanındaki Karacasu’nun tarihini, 80 sene önceki Dokumacılar Kooperatifi’nin kuruluşunu, 80 sene önceki Karacasu’yu Sevenler Derneğinin ve bu derneğin yaptırdığı iki okulun hikâyesini, 65 sene önceki boya ve apre fabrikasının nasıl yok olduğunu anlatan- ki bu örnekleri çoğaltabiliriz- yazılı hiçbir belgeyi göremiyorduk.
Mesela Karacasu Belediyesinin kasabamız ile ilgili biriktirdiği görsel, işitsel, yazılı belgeler hemen hemen yoktu.
Öfff dememek mümkün değil!
“Tarihini bilmeyen milletler !!!!!” diye başlarız ya maalesef tarihimizi, yaşayışımızı, geçmişteki doğrularımızı yanlışlarımızı merak bile etmeyiz, etmemişiz. Yazıp saklamamışız, fotoğraf çekip korumamışız, iki satır yazıp biriktirmemişiz. Belediyeler ve sivil toplum örgütleri ise bu işlerin ayırdına bile varamamışlar.
Çok özelleri hariç, Türkiye’nin bütün kasabalarında hemen hemen durum böyledir.
Süleyman Rüşdî’nin eserleri ve Salih Alpbaz’ın iki eseri ve kasabamızdaki kitabelerle birlikte son dönemde Karacasu ile ilgili araştırmalar pek çok kasabayı kıskandıracak sayıda ve kalitede sürmektedir. Bu çalışmalar sonucunda 15. Yüzyıldan bugüne Karacasu ile ilgili pek çok araştırma eseri yayınlanmış ve bunlar Karacasu’nun geçmişine ışık olmuştur. Son dönemde Karacasu’yu araştıran, araştırma sonuçlarını saklayan bu çok değerli çalışmalar, çoğunlukla Karacasu’nun bilinçli evlatları sayesinde hazırlanabilmiştir.
Bu yazımızda sizlere Karacasu Vakfının Dr. Mehmet Başaran’a yaptırdığı ve 19. Yüzyıl Karacasu’sunun çeşitli özelliklerini belgelere dayanarak sunan “ !9. Yüzyılda Karacasu” ve İsa Özbilen’in eserlerinden yararlanarak 19. Yüzyılda Karacasu’da nüfus hareketleri ve eğitim hayatı ve bugün ile ilgili bilgiler, yorumlar sunacağız.
Karacasu’da kadınların da sayıldığı ilk nüfus sayımı II. Mahmut zamanında yapılmıştır
O zamanlar Karacasu’ya bağlı olan Pirlibey, Karapınar, Azizabat, Yamalak, Başaran mahalleleri dahil Karacasu’nun erkek nüfusu toplam 7023 kişidir. (Kadınlar sayılmamış 1831)
Bu nüfus sonra şu şekilde değişir: (Köylerle birlikte, kadın/erkek nüfus 1881)
1890 16748
1893 17950 (+155 Rum)
1896 18256 (+160 Rum)
1900 18665 (+170 Rum)
(+6 Ermeni)
1903 18500 (+200 Rum)
(+6 Ermeni)
1914-1915 1.Dünya Savaşı 8949 (Yılbaşında erkek nüfusu)
8516 (Yılsonunda
erkek nüfusu)
( Sadece 1914-1915 yıllarında, 1.Dünya Savaşı’nda bir yıl içinde kasabamızda, çoğu şehit, 433 ölüm olmuştur.)
KARACASU’DA YILLARA GÖRE MERKEZ NÜFUSU :
1896 6805 (+170 Rum)
( +8 Ermeni)
1903 6600 (+172 Rum)
(+7 Ermeni)
1927 3850
1950 4950
1980 4835
2022 6481
Köylerle birlikte(2022) 17620
KARACASU’DA DAHA KİMLER VARDI?
Karacasu’da, Karacasu’da doğanlar dışında Akseki’den, Alanya’dan, Antalya’dan, Bozdoğan’dan, Buldan’dan, Bursa’dan, Cezayir’den, Denizli’den, Drama’dan, Girit’ten, Kırkağaç’tan, Babadağ’dan, Kazdağ’dan, Kırgız’dan, Konya’dan, Kuyucak’tan, Macaristan’dan, Mısır’dan, Midilli’den, Mora’dan, Manisa’dan gelip Karacasu’ya yerleşen yurttaşlar da vardı.
Doğum yerlerine göre Karacasu’da:
Suriye’de doğmuş 1 erkek
Bulgaristan’da “ 25erkek
Yunanistan’da “ 31 kadın
Romanya’da “ 2 erkek
Sırbistan’da “ 6 kadın ayrıca 16 tane de köle vardı.(1840)
Azınlık olan Rumlardan Belediye azası (İstavri Efendi) ve Belediye doktoru (Anagnosti Efendi) Rum okulu öğretmeni(Enkülüs Efendi),kuyumcu(Simiyon Efendi), bahçıvan(Nikola’nın oğlu Yani), meyhaneci(Hacı Yani) vardı.
1909’da ticaret amacıyla 25 Rum bekarı (erkek) Karacasu’ya gelmişti.
KARACASU’DA REDİF-İ ASÂKİR-İ MANSÛRE-i MUHAMMEDİYYE (Muhammed’in muzaffer yedek askerleri)
1826’da Yeniçeri Ocağı kaldırılınca Osmanlı yeni bir ordu oluşturdu. Bu ordu askerlerinin bir kısmı kışlada 5 yıl, 7 yıl da yedek olarak 12 yıl askerlik yaparlardı. Bu askerler 5 yıl askerlik yaptıktan sonra memleketlerine dönerler, tarlalarında bahçelerinde çalışırlar ancak bulundukları mahalde belli aralıklarla- yılda bir iki defa, kısa süreli- eğitime çağırılırlardı. Böylelikle devlet, hazır asker dışında maliyetine katılmadığı daima askere çağırabileceği yedek birlikler bulundururdu.
Karacasu’da bir redif taburu vardı. Bu taburun 197 askeri vardı. Bu 197 askerden 180’i kendi işlerinde çalışırlar yukarıda yazdığımız gibi Karacasu merkezde yılda iki kez birkaç günlük eğitime tabi tutulurlardı. Eğitim sonrasında yine kendi işlerine dönerlerdi. 180 yedek asker dışında Karacasu’da oturan görevliler; bir yüzbaşı, bir mülazim(teğmen), dokuz onbaşı, bir çavuş ve bir de bölük emini bulunurdu. Karacasu’da Şehitler Parkı’nda bulunan Cephanelik Binası ve yıkılan Hükümet Binası bu redif taburuna ait binalardı. Bugünkü Hükümet Binası bahçesinde büyük bir askerlik şubesi bulunurdu.
Karacasu redif taburundaki askerler savaş zamanlarında savaşlara katılırdı. Girit’e, Yunanistan’a, Varna’ya, Yemen’e, Filistin’e Karacasu redif taburundan sürekli asker yollanmıştır. Karacasu’dan İzmir Limanı’na giden askerler çoğunlukla deniz yoluyla bu cephelere katılırdı.(1)
KARACASU’DA EĞITİM:
Karacasu’da 1900’de 2 iptidaiyye(ilkokul) 7 medrese bulunmaktaydı.
Medreselerde toplam olarak 192 öğrenci okuyordu. (Bu sayı yıllara göre değişebilir)
Osmanlıda medreseler önemli eğitim kurumlarıdır. Ancak medreseler eğitim düzeylerine göre çeşitlere ayrılır ve ders sayıları ve nitelikleri de değişirdi (Tecrid, Miftah otuzlu, Kırklı, Hariç ve dahil(ellili), Sahn-ı seman, Sahhn-ı Süleymaniye gibi)
Karacasu’daki medrese tiplerinden hangisinin olduğunu bilemiyoruz. Bir fikir versin diye bu medreselerde sözcük yapısı, cümle bilgisi, söz sanatları, hitabet, lügat, kitabet, hadis, kelam, fıkıh… gibi dersler okutulduğunu yazabiliriz.
Karacasu’daki medreseler şunlardı:
- İÇ MEDRESE Çarşı Camisi’nde
- ABDURRAHMAN EFENDİ Hasan Müfti
- HACI ÖMER EFENDİ MED. Çarşıda
- İBRAHİM EFENDİ MED. Cabi Mahallesi
- YENİ MED. Dağlı Mahallesi
- CAMİ ÖNÜ MED. Cuma Mahallesi
- KÜÇÜK HAFIZ MED. Âşıklar (Işıklar)
NOT: Cuma Önü Medresesi Müderrisi Altuntaşlı Ali Efendi’nin mezarı Cuma Önü Camisi haziresindedir.
Karacasulu küçük çocuklarımızdan şanslı olanlar iptidaiyyeye gidiyorlardı. İki okul vardı:
1-Çarşı Mektebi 110 öğrenci
2-Karşıyaka Mektebi 95 öğrenci
Bu okullarda Kur’ân-ı Kerim, Tecvid, ilmihal, ahlâk, İmla, kıraat, el-işi, Osm. Tarihi … gibi dersler okutulurdu.
1896’da ortaokul düzeyinde Rüşdiye okulu açıldı. Bu okulda Kur’ân-ı-Kerim, ahlak, sözcük ve cümle bilgisi, imla, kitabet, Arapça, Farsça, aritmetik ve geometri, zırai bilgiler, coğrafya, sağlık bilgisi, Osm. Tarihi, resim, güzel yazı… gibi dersler okutuluyordu. Yıllar içinde ortalama 40 kadar öğrencisi vardı
Kasabadaki Rumların da bir okulu vardı. Enkülüs Efendi’nin öğretmenlik yaptığı bu okulda ortalama 30 kadar öğrenci okuyordu.
Karacasu’da Rüşdiye’yi bitirenlerden veya medresede okuyanlardan daha ileri bir öğrenim için Karacasu’dan büyük illere özellikle İstanbul’a gidenler vardı. Ancak sayıları çok azdı. Kayıtlarda sadece iki kişi gözükmektedir.
BAZI ÇIKARIMLAR:
- Karacasu’da sıkça konuşulan “Karacasu’nun nüfusu bir zamanlar 30000/40 000 kadarmış” söylentisinin gerçek olmadığı hemen anlaşılıyor.
- Savaş Yıllarında Karacasu nüfus dağılımında erkek nüfusa göre kadın nüfusu hayli fazladır. Karacasu özellikle 1.Cihan Savaşı’nda çok şehit vermiştir.
- Yüzyılda; Azizabat, Yamalak, Karapınar, Pirlibey, AliAğa Çiftliği(Başaran), Seki gibi yerleşim yerleri Karacasu’ya bağlıydı. Bugün bu mahalleler başka kazalara bağlıdır.
- Osmanlı Dönemi’nin önemli ve büyük bir kazası olan Karacasu alan olarak bugün küçülmüştür.
- Cumhuriyet’in kuruluşuna kadar Karacasu’da 200 kadar Rum, 10 kişi kadar da Ermeni yaşamıştır.
- Karacasu’daki azınlıklar mübadele ile kasabamızı terk etmişler onların yaşadığı yerlere Yunanistan’dan gelen Türkler yerleştirilmiştir.(Muhacirler)Bir muhacir aile çocuğu olan Alirıza Görgülü’nün beyanına göre kendi aileleri Yunanistan’ın Kavala kasabasından 1930’larda Karacasu’ya gelmişler ve bu gelen kafilenin bir kısmına eski Rum evleri tahsis edilmişti (Dişçi Osman Cerit evi, Safiye Atıcı evi, Hüsnü Şaşırtan’ın baba evi Alirıza Görgülü tarafından Rum evleriydi, gelen ailelerden bazıları bu evlere yerleştirilmişti diye belirtilmektedir.)
- Osmanlı Dönemi’nde eğitim öğretim yaygın değildir. Kasaba sınırları içindekilerle sınırlıdır. Köylerde ise çocukların çok azı herhalde Kur’ân kurslarına veya mahalle imamına gitmektedir.
Kasabada merkezinde o zamanlar 439 öğrenci okula gitmektedir.
- Oysa bugün eğitim yaygındır ve yoğundur. Karacasu genelinde halen 1570 ilköğretim öğrencisi ve 582 lise öğrencisi her sabah okullarına gitmekte ve 241 öğretmen de onlara hizmet vermektedir. Buna bir de 800 öğrencili Karacasu Meslek Yüksekokulunu da eklemek gerekir. Toplam olarak düşünürsek 2952 öğrenci her gün ve sürekli eğitilmektedir. Yani 17620 Karacasulunun 3000’i her gün okuldadır.
- Bugün Karacasu’da nüfus sadece Türk vatandaşlardan oluşmaktadır. Osmanlı Dönemi’nde ise Türkler, Rumlar ve Ermeniler beraber yaşıyorlardı.
10-Osm. Dönemi’nde Karacasu’da ibadet yeri olarak cami ve kilise vardı. Bugün sadece cami vardır.(Kilise, Alemler yolu başlangıcında, hemen hükümet karşısında Mustafa Bezci evi nin olduğu yerdeydi)
11-Osmanlı Dönemi’mde gördüğümüz şu meslekler artık Karacasu’da yoktur: Kalaycılık, bezzazlık. Çamurculuk, kiremitçilik, değirmencilik, dellallık, duhancılık, kassarcılık, Keçecilik, kirişçilik, kuyumculuk, mücellitlik, natırlık, sabunculuk, şerbetçilik, urgancılık, iplikçililk, kundakçılık, devecilik, attarlık, hizmetçilik, tarakçılık…
12- Karacasu’nun nüfus yapısı Türklerden, Rumlardan, Ermenilerden oluşmaktaydı.
SONUÇ
“ Geçmişimiizzz” deyip duranların geçmişe sahip olmadan, onu DOĞRU analiz etmeden, yeni sentezler oluşturmadan kendilerinin sadece konuştuklarının ve kasabamıza, ülkemize hiçbir katkı sağlamadıklarının farkına varmaları gerekir.
Aktüel olduğu için yazıyorum. Önümüzdeki aylarda Karacasu’nun belediye başkanı, belediye meclis üyeleri, muhtarları seçilecektir. Özellikle bu hizmetlere talip olanların Karacasu tarihi, kültürü, demografik yapısı, örfleri âdetleri, kurumları gibi sayabileceğimiz pek çok konuda kendilerini bu makamlar için hazırlamaları gerekir.
Bu görev, Karacasu’yu seven, merak eden ve öğrenmek isteyen herkese de düşer. Aydın, Aralık 2023
———————————————————————————————
1-Aydın Vilayetinde Redif Teşkilatının Kuruluşu ve Gelişimi, Pamukkale Üni. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sayı 44, Denizli, ss. 357-370
2-19.Yüzyılda Karacasu, Dr. Mehmet Başaran, Karacasu Vakfı
Yayını 2, 1999, İzmir
( Ayrıca 19. Yüzyılda Karacasu isimli eseri yazan Sayın Dr. Mehmet Başaran’a, Karacasu Vakfına ve kitabı babaları NAZMİ TABAK adına finanse eden Nazmi Tabak’ın çocuklarına teşekkür ederiz.)
3-İsa Özbilen, Karacasu Tahrir Defterleri, İtimat Mat. Aydın, 2019
4-Karacasu İlçe Millî Eğitim Müdürü Aşkın Güneş ve Özgür Dedeoluk
5-Alirıza Görgülü, Yaylalı Mah Karacasu.