CUMHURİYET DÖNEMİ’NDE KARACASU’DA TARİH, SANAT TARİHİ, ARKEOLOJİ,
HALK BİLİM ARAŞTIRMALARI
“Cumhuriyet Dönemi’nde Karacasu’da, Tarih, Sanat Tarihi, Arkeoloji, Halk Bilim Araştırmaları” başlığı altında bu bildiride “Karacasu tarihi, kültürü ve bunların korunması, saklanması…” için Karacasu’da yapılan çalışmalar söz konusu olacaktır.
Karacasu Aydın’a 86 km uzaklıkta Karıncalıdağ’ın eteklerinde bir ilçe merkezi. 6000 nüfuslu küçük bir yerleşim yeri.
Ancak bulunduğu yerin MÖ 6. yüzyıldan beri var olan bir yol kıyısında bulunması ve bu yolun Büyük Menderes Vadisi ile Akdeniz arasında doğal bir yol olması Karacasululara önündeki vadiden geçen toplulukları izlemek, görmek, onları kavramak konusunda büyük avantajlar sağlamış ve Karacasu’nun kıyıda köşede kalma olumsuzluğunu yok etmiştir. Tabii ki Afrodisias, Kindos, Plarasa, Gordiyotechus gibi antik kentleri, 13. yüzyılda, bu coğrafyaya gelen Yazurlular, Tekeliler, Yaygınlar ve Eymürler yani bugünkü Karacasuluların ataları kendileri için yeni ve farklı olan bu uygarlıkları bütün canlılığıyla görmüşlerdir.
Sözün özü “Orda bir köy var uzakta” gibi duran Karacasu; Antik Dönemi, Selçuklu, Osmanlı, Cumhuriyet Dönemlerini yaşamış ve bugün, bu dönemlerin izlerini; Afrodisias’ıyla, Aydın Bey Türbesi’yle, Osmanlı Dönemi çeşmeleriyle, camileriyle, hamamlarıyla; Cumhuriyet Dönemi anıtları ve kitabeleriyle sunabilen bir merkez olmuştur.
Doğaldır ki coğrafyaya ait çeşitli kültürler varsa o coğrafyanın insanlarında ve o insanların ürettikleri kültür varlıklarında da o kültürlerin izlerinin olacağı yadsınamaz.
Bu bildirinin ana tebliği:“Cumhuriyet Dönem’inde bu kültür varlıkları için; ne gibi yayınlar hazırlanmış, ne gibi bilinmeyen yeni yazılı kaynaklara ulaşılmış ve neler hedeflenmiştir, ne gibi konservatif çalışmalar yapılmıştır?” konularıdır.
Afrodisias için 1915’te Mösyö Boulanger’nin kazı ruhsatı aldığını biliyoruz.(1) O günden beri Afrodisias toprak altından kısım kısım çıkarılmakta, çıkarılan eserler korunmakta ve sergilenmektedir. Hatta öyle ki Afrodisias yeni durumuyla UNESCO tarafından Dünya Mirası Listesi’ne alınmıştır. Bu sebeple Afrodisias çok özel bir kültür varlığı olduğu hâlde gerektiği kadar bilindiği ve önemsendiği için bu çalışmada Afrodisias için ayrıntılara girilmemiştir.
Selçuklu Dönemi’ne ait eser olan Esençay’daki Aydın Bey Türbesi ihtimamla korunmakta ve türbede hâlen restore çalışmaları, çevre düzenlemesi devam etmektedir.
1957 yılı Karacasu İmar Komisyonu isimli, basılı raporda(2) kapsamı dar bir kültür varlıkları listesi çıkarılmış ve 51 adet Osmanlı Dönemi eseri listelenmiştir. Maalesef bugün bu listede adı yazılı olan eserlerden 3 cami, 8 mescit, korunmaya değer pek çok mezar taşı,10 çeşme ve 1 hamam,1 medrese,3 mezarlık YOK OLMUŞ, 1787 tarihli bir koca köprü toprak altında kalmıştır.
Bu kültür varlıklarının yok oluşu karşısında elde olanları korumak, araştırmalar yapmak, kamuyu bilinçlendirmek konularında bir herkesin bir sorumluluğu yok muydu?
Sanat Tarihi Uzmanı Kenan Özkan’ın “Karacasu’da Dinî Kurumlar, Kitabeler, Eski Eserler ve Evliyalar isimli çalışması basılmak istense de maalesef Kenan Özkan Bey’in vefatı buna engel olmuştur.
Bu sefer -bir çare olur diye- elde bulunan 30 Osmanlı Dönemi, 7 tane de Cumhuriyet dönemi kitabesi okunarak yazıya geçirilmiş, fotoğraflanmış, yorumlanmış bu yeni çalışmaları saklayabilmek ve gelecek zamanlara taşıyabilmek için 2 yıl önce “Karacasu’da Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemin Kitabeleri “ismiyle bir kitap yayınlanmıştır.(3)
1592’den başlayarak 1906 yılına kadar geçen zamandan günümüz Karacasu’sunda hamam, çeşme, minare, köprü kitabeleri olarak 30 adet kitabe bulunmaktadır ki bu kitabe zenginliği ve bu kitabelerin içerik özellikleri Aydın’nın hemen hemen hiçbir ilçesinde hatta merkezinde görülmeyecek biçimde bir değerdir.
Öyle ki 1786 tarihli Efendiler Çeşmesi kitabesinde Fuzuli’nin Su Kasidesi’ne nazire yapılmıştır. Şu iki beyit bu çeşme kitabesindendir:
Hayr-ı cârî sâhibi Hâcı Mustafa Ağa’nın
Sundı dest-i rahmı her lebteşneye devvâre su
Himmet-i sakkası atşâna sâlâ eyler müdâm
Fî sebîlillâh şehidân aşkına hemvâre su
…
Bir başka örnek:
Hamdülillâh mahrem-i yâr-i hakîkatle müdâm
Yek zebân hemrâz-ı aşkız ârif-i hallâkıyuz (Süleyman Rüşdî)
1786’larda Karacasu’da Fuzulî’nin Su Kasidesi’ni, Arûz ölçüsü kullanmayı ve ona nazire yapabilmeyi bilen seçkin, eğitimli insanlar vardır. Yine bu kitabelerde İslam felsefesinin bütün izlerini, ustalıkla kurulmuş vezinli beyitlerde takip etmek; Cumhuriyet Dönemi kitabelerinde ise Cumhuriyet’in ilk yıllarının eğitim ve vatana hizmet ideallerini görmek mümkündür. Şu iki kitabe de Cumhuriyet idaresinin eğitim heyecanını belli eden ve bu heyecanın kasabalarda dahi hissedilen bir heyecan olduğunun işaretidir. Sözü edilen iki kitabe bugün Karacasu’da iki okulun girişinde bulunmaktadır.
Bugünün Çocuğu,Yarının Büyüğüdür.
İdrak Edenlere Ne Mutlu 1946 (4)
Karacasu’yu Sevmek Sözle Değil Eserledir. 1949 (5)
Karacasu’da kültür, tarih, eski yapıların korunması… ile ilgili fikirler Karacasu Vakfı’nın kurulması ve bu vakfa ait olan Karacasu Vakfı dergisindeki konuya dair fikirlerin işlenmesiyle daha da yaygınlaşmış ve son dönemde ülke genelindeki kültür varlıklarının korunması anlayışının yaygınlaşmasıyla Karacasu’da da kabul görmüştür.
Karacasu Vakfının ilk yayını olan “19. Yüzyılda Karacasu” (6)isimli eser 1850 ve sonrası yılların Karacasu meslekleri, mahalleleri, vergi cetvelleri, nüfusu hakkında Karacasululara ilk bilgileri sunmuştur.
Yine Vakıf, Turgay Aydın’ın bir çalışması olan Aydın Bibliyografyası’nın basımını finanse etmiştir. Karacasu Vakfı, Karacasu Vakfı dergisinden ayrı olarak daha genel amaçlı Afrodisias Sanat isimli edebiyat dergisini ve yayınlarını çıkararak hem ülke genelinde hem de Karacasu özelinde kültür ve sanatı teşvik etmiştir.
Vakıf, Karacasu’da düzenlediği “Afrodisias Sanat ve Edebiyat Günleri” ile seçkin çalışmalar yapmış, ünlü edebiyatçıları halkın dinlemesine olanak sağlamıştır. Bu toplantılarda sunulan bütün bildirileri Vakıf 3 cilt kitapta toplamıştır.(7) Bu bildirileri sunan edebiyatçı, arkeolog gibi kişilerden bazılarını Özgen Acar, Semih Tulay, Cengiz Bektaş, Prof. Ali Küpelioğlu, Tahsin Şimşek … diye belirtebilir.
Atçalı Kel ve Vakay-ı Hayriye zamanında yani 1820’li yıllarda, o kargaşada, Karacasu’da yaşayan, dinî yorumları ve fikirleri sebebiyle sürgüne gönderilen Yemezzâde Süleyman Rüşdî’nin yaşam öyküsü araştırılmış ve sonunda kitaplaştırılmış, Divan’ı, Menâfı un Nâs isimli eserleri bulunmuştur.(8)
1998’de Doç. Dr. Mehmet Akkuş “Abdullah Salahaddin-i Uşşâkî” isimli eserinde Rüşdî’yi anlatmıştır.(9)
2010’da Rüşdî Divan’ı Kütahya Üniversitesinde Kenan Semiz tarafından doktora tezi olarak çalışılmış, Divan yeni Türk alfabesiyle transkrip kurallarına uyularak yazılmıştır
2013’te Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü çalışmasında Muğla Üniversitesinden Yrd.Doç.Dr. Nilüfer Tanç Yemezzâde Rüşdî maddesini yazmıştır.
2016’da Doç. Dr. Necdet Şengün Süleyman Rüşdî’nin bazı eserleriyle ilgili olan bir bildiriyi Kuşadası’ndaki bir sempozyumda sunmuştur.
Koç Üniversitesi Kütüphanesinde bulunan Yemezzâde Süleyman Rüşdî ve Tercüme-i Pend-i Attar isimli eser Pınar Çalık tarafından 2019’da yüksek lisans tezi olarak çalışılmıştır. Bu çalışma da Karacasulu bir büyüğümüz tarafından bastırılmıştır(10)
Koç Üniversitesi Kütüphanesi’nde, İstanbul Üniversitesi Halis Efendi Kütüphanesi’nde ve İstanbul Büyük Şehir Belediyesi Kütüphanesi’nde Karacasulu Yemezzâde Süleyman Rüşdî’ye ait üzerinde hiç çalışılmamış eserler olduğu kesinlik kazanmıştır. Şimdi de Karacasu’ya dair bazı kitaplardan söz edeyim:
2000 yılında yayınlanan Silmiş Gibisin(11)
2006’da yayınlanan Gül Vahdı(12)
2006’da yayınlanan Gazi Osman Akhan’nın Savaş Anıları(13)
2014’te yayınlanan Söz Sözü Aça Aça Karacasu (14)
2014’te yayınlanan Karacasu Diye Diye (15)
Bu beş eserde; Karacasu halk şiiri örnekleri, Karacasu yemek kültürü, kadın kıyafetlerinin nasıl olduğu, düğün yapma usulleri, bir gazinin Galiçya, Filistin ve Kurtuluş Savaşı anıları, bir belediye başkanının Karacasu’daki 20 yıllık başkanlık döneminde yaptıkları, yine bir diğerinde 1957’de Karacasu’da kurulan ve fakat iki sene içinde kasıtla batırılan bir boya apre fabrikasının hikâyesi, kültür ve kültür varlıklarının korunmasına dair yazılar, mekânları anlatan yazılar, sosyal etkinlikler okunabilir. 1944 ve 1957’de Karacasu’yu ziyaret eden bir gazetecinin ve bir edebiyat öğretmeninin gözlemlerini, betimlemelerini ve Sayın Senatör, Rahmetli Sadettin Demirayak Bey’in 1944’e ait anı/öykü tarzı yazısını görmek mümkündür. Yine bu kitaplarda Karacasu’ya ait onlarca eski dönem Karacasu fotoğrafları da görülebilir.
Tahsin Şimşek’in “Karacasu Işıklar Köyü Ağız Özellikleri ve Sözcükleri” ve “Afrodisas’tan Günaydın Yeryüzüne” isimli eserlerini de sayabiliriz. Işıklar Köyü (Mahallesi) ilgili dil çalışması ilginç bir çalışmadır.
Ahmet Yeniev ise olayın, zamanın, mekânın ve hatta kişilerin Karacasu özeliyle ilgili olduğu romanlar üretti. “Sevgi Taştan Ağır Miriam”(16) “Aç Gurbet”(17) romanları onun iki romanı. Sevgi Taştan Ağır Miiriam’da olay 1919 yılında Karacasu’da geçer. İzmir’in işgali, Rum meyhanecinin kızı ve sevgilisi Türk delikanlı arasında geçen bir aşk hikâyesi ve işgal karşısında Karacasu’da bulunan Rumların tavırları, psikolojileri anlatılır ve o zamanın Karacasu’sundan ilginç betimlemeler sunulur. Olay örgüsü yanında Karacasu çevresindeki yer isimleriyle, ağız özellikleriyle bu romanlar Karacasu geçmişinden kesitler sunar, dikkati çeker.
Hemen yeni çıkan bir eser de İsa Özbilen’in “Aydın Karacasu Kazasının Sosyal ve Ekonomik Tarihi 15. Ve 16 Yüzyıl Osmanlı Tapu Tahrir Defterleri” (18) isimli eseridir Bu eserde Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivindeki ve Ankara Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyud-ı Kadime Arşivindeki Karacasu’ya dair 15. ve 16. yüzyıl kayıtları incelenmiştir. Eserde o zamanın Karacasu köyleri, oralarda yaşayan insan sayıları, nelerin ekildiği… gibi net bilgiler vardır. Bu çalışma o yüzyıllar Karacasu’su ve araştırmacılar için önemli bir el kitabıdır.
Önümüzdeki günlerde 1890-1905 yılları arasını kapsayan Karacasu Şer-i Sicilleri basılacaktır. O günün mahkeme kararlarının günümüz Türkçesine çevrilmesiyle Karacasu’nun sosyal yaşayışıyla ilgili bilgilere ulaşılacaktır.
Karacasu’da Belediye Kültür Evi’nin restorasyonunu Mimar Sayın Cengiz Bektaş yapmıştır. Cengiz Bektaş bununla da kalmamış 2008’de kendi ekibiyle seçtiği 10 tipik Karacasu evinin saptama çizimlerini yapmış ve bu çalışmalarını bir kitapla yayınlamıştır.(19)
Cumaönü ve Hacı Arap Camileri restore edilmiştir. Hacı Ali Ağa Camisi ve Dandalas mevkisindeki tarihî köprü ise restore edilmektedir Kamulaştırılan Tekkeşinler Evi’nin restorasyon ön hazırlıkları bitmiştir. Şaşırtanlar Evi ile Kabasakallar Evi koruma altında oldukları için kamulaştırılmaya ve nihayetinde de restorasyona hazırlanmaktadır.
Karşıyaka Küçük Dağlı Mahallesi sit alanı ilan edilmiş, koruma altına alınarak bugünlerde restorasyon projeleri resmi olarak başlamıştır.
Tarafımdan 1997’de hizmete sunulan www.uzumunkurusu.com isimli site ile Karacasulular arasında aidiyet duygusu pekiştirilmeye çalışılmış, Karacasu’ya dair haberler, fotoğraflar, okuyucu yazıları ve Karacasu’ya dair anılar, kültür varlıkları sunulmuştur. 12 senede 1.300. 000 kez okunan sayfamız hemen hemen amaçlarına ulaşmıştır. Ne güzel bir rastlantıdır ki www.uzumunkurusu.com sitesi Millî Eğitim Bakanlığı Sosyal Bilgiler 7. Sınıf ders kitabında iletişime örnek gösterilmiştir. Halen okutulmaktadır.
Bildiririmizle 6000 nüfuslu bir küçük kazada kültür varlıkları, tarih, sanat tarihi ve arkeoloji açısından çoğu son yıllarda gerçekleştirilmiş çalışmalar anlatılmaya çalışıldı.. Bildiride Karacasu’ya dair 31 eser ismi verildi. Bunların 28 tanesi son 20 yılın ürünüdür. Afrodisiası’yla, Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi kitabeleriyle, kültür çalışmalarıyla Karacasu Aydın’nın en dikkati çeken bir ilçesidir. Nitekim bu kitapların çoğunun ticari hiçbir amaç gütmeden Karacasulular tarafından bir imece anlayışıyla finanse edilmiş olması ve bedelsiz dağıtılması bu fikri doğrular.
Bütün bu çalışmalar içinde 1955’li yıllarda Demirci’nin Baş Kızanı Zurnacı Ali Efe(20) ve Süleyman Rüşdî(21) ile ilgili notlar tutan, üstü toprakla örtülen Salhane Köprüsü’nün kitabeleri toprak altında kalmasın diyerek o köprü kitabelerini kendi parası ile yerinden söktürüp, saklayan(22)
Salih Alpbaz Karacasu’da kendi zamanının koşulları içinde dikkati çeken bir şahsiyettir. Onu bu kültür varlıklarını koruyucu ve saklayıcı gayretlerinden ötürü unutmamak gerekir(23)
SONUÇ:
I-Karacasu’da sadece Karacasu kültür varlıklarını muhafaza eden, sergileyen bir etnografya müzesi açılması fikri zamanın Belediye Başkanı Emin Mete Bey’e açılmış ve onun da değerli bulduğu bu fikir Başkan tarafından uygulamaya konulmuştur. Belediye, kendi binasının altında bir bölümü müzeye tahsis etmiştir. 2007 yılında müze etnografik olması özelliğiyle Müzeler Genel Müdürlüğü tarafından açılmıştır.
Ancak bu müzeye başka müzelerden getirilen bazı –Karacasu dışı- unsurlar bu müzenin Karacasu kültür varlıklarını sergileyen bir müze olması özelliğini zayıflatmıştır. Müze açılmadan önce geniş kapsamlı bir toplama eyleminin yerelde gerçekleştirilmemesi bu sonucu doğurmuş olabilir.
Bugün müzede Karacasu ile doğrudan ilgili olarak; Onuncu Yıl Anıtı ana gövdesi, birkaç mezar taşı, sebil kitabesi, yerel el sanatlarını sergileyen görsel bölümler, Salhane Köprüsü’ne ait 2 kitabe … vs bulunmaktadır.
Afrodisias Müzesi deposunda bulunan Karşıyaka Köprüsü kitabesinin Etnografya Müzesine getirilmelidir. Afrodisias Müzesinde başka yerel objeler varsa bunlar da Karacasu’daki Etnografya Müzesine getirilmelidir. Toplama çalışmaları yapılmalıdır.
II– Karacasu’daki bir eksiklik de bir kent arşivinin bulunmamasıdır. Bu sebeple hâlen kişiler elinde bulunan yazma eserler, beratlar, fermanlar, fotoğraflar, basılı eser örnekleri şimdilik korunmakta; kentin yaşayışını gelecek zamanlarda gösterecek olan fotoğraflar, filmler, gazeteler, sivil toplum çalışmalarını belgeleyen evraklar… saklanamamaktadır.
Her ne kadar gerek www.uzumunkurusu.com’da sitesinde gerek Karacasu Diye Diye isimli eserde bu konuyla ilgili yazılar olmasına karşın Belediye tarafından-hiçbir dönemde- bir girişimde bulunulmamıştır.
Kent arşivlerinin kurulmasıyla ilgili yönetmeliğin zorluklarına karşın her hâlükârda bir başka koruyucu, toplayıcı model bulunmalı, pratik çözümler üretilmelidir..
III– II. Abdülhamit Dönemi eserlerinden ikisi Karacasu’da vardı. Bunlardan biri eski hükümet konağı idi. Maalesef korunamadı, yıkıldı. İkincisi dış duvarları yıkılsa da hâlen ayakta olan Cephanelik binasıdır. Koruma altına alınmasıyla ilgili olarak Anıtlar Kuruluna Afrodisias Müzesi tarafından yazı yazılmıştır. (24)
IV-Karacasu’nun 1957’de yapılan dar kapsamlı bir tarihî eserler listesi dışında bugün bilimsel hazırlanmış bir kültür envanteri yoktur. Bu çalışma Karacasu merkezi ve köylerini kapsayacak şekilde en kısa zamanda yapılmalıdır.
V-Karacasu merkezinde kent peyzajı; Karacasu’nun ünlüleriyle, Karacasu’nun tarihiyle, Karacasu’nun örfleriyle, Karacasu’nun kitabeleriyle tekrar hayal edilmeli ve kültürümüzü ve tarihimizi yansıtacak bir kent dokusu oluşturulmalıdır. Mesela, Karacasuluların İzmir’in işgali üzerine işgali reddeden bir mitingden sonra sadrazamlığa çektikleri 28 imzalı ve 28 Mayıs 1919 tarihli ve kısaca “Vatan için ölmeye hazırız” kararlılığını belirten telgraf örneği(25) Karacasu’nun bir şeref belgesi olarak 4mx3mx0,40 cm’lik bir mermer panoya yazılarak kasabanın en özel yerine konmalıdır. M Hulusi Özer, Yemezzâde Rüşdî, Demirci Mehmet Efe büstleriyle bu çalışmaya devam edilebilir.
VI-Karacasu’da ve çevresinde herkesçe kabul gören DEDEBAĞ DEDESİ HAYRI için daha yaygın tanıtım ve duyuru çalışmaları yapılmalı, organizasyonda halka sunumda, otopark hizmetlerinde yeni düzenlemeler yapılmalıdır.
Hüseyin KURUÜZÜM
1-BEO.4219 316375 H-03-11-1331 Atina’da Fransa Asar-ı Atika Cemiyeti azasından Mösyö Boulanger’nin Aydın Vilayeti’nin KARACASU kazası tevabiinden Kera nahiyesinin Afrodisyas mevkiinde iki sene müddetle hafriyat icrasına ruhsat itası
. 2-Karacasu İmar Komisyonu Raporu, Ankara, Akın Matbaası 1957
3-Karacasu’da Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi Kitabeleri, Hüseyin KURUÜZÜM, İtimat Matbaası 2017, Aydın
4-Karacasu’yu Sevenler İlkokulu Kitabesi (Şimdiki İmam Hatip Ortaokulu)
5-Karacasuy’u Sevenler Ortaokulu Kitabesi
6-19..Yüzyılda Karacasu(Temettü Defterleri ve Salnameler Kapsamında), Yrd.Doç. Dr. Mehmet BAŞARAN, Aydın 1999
7-Afrodisias Sanat ve Edebiyat Günleri, Karacasu Vakfı, Başsaray Matbaası İzmir, 2009-2010-201 3 Cilt 8-Yemezzâde Süleyman Rüşdî, Hüseyin KURUÜZÜM,Kolalı Matbaaı 2007,Aydın
9-Abdullah Selahaddin-i Uşşâkî Hayatı ve Eserleri,MEB Yayınları,MEB Basımevi,1998
10-Yemezzâde S Rüşdî ve Pend-i Attar Tercümesi, Pınar Çalık, İtimat Matbaası 2019, Aydın
11-Silmiş Gibisin, İsmail DÖNERTAŞ, Karacasu Vakfı Yayını no 1, Başsaray Matbaası 2000, İzmir
12 -Gül Vahdı, Hatice OLGUN, Karacasu Vakfı Yayınları No 6, Kolalı Matbaası Aydın 2006
13-Gazi Osman Akhan’ın Savaş Anıları, Hüseyin KURUÜZÜM, Kolalı Matbaası 2006, Aydın
14-Söz Sözü Aça Aça, Yıldız Nadir ÜNLÜ, Başkar Ofset 2014, Aydın
15-Karacasu Diye Diye, Hüseyin KURUÜZÜM, Tuna Matbaası 2014, Aydın
16-Sevgi Taştan Ağır Miriam, Atmet YENİEV, Karacasu Vakfı Yayını İzmir 2013
17-Aç Gurbet, Ahmet YENİEV, Manisa Ofset Yayın, İzmir 2017
18-Aydın Karacasu Kazasının Sosyal ve Ekonomik Tarihi(15. Ve 16. Yüzyıl Osmanlı Tapu Tahrir Defterleri),İsa ÖZBİLEN ,Aydın 2019, I.Cilt
19-Karacasu,Anadolu Evleri Dizisi 10, Cengiz Bektaş,, Bileşim Matbaası İstanbul 2008
20-Zurnacı Ali Efe, Salih Alpbaz,Yabaneri Matbaası, İzmir 1988
21-Koca Rüşdü,. Salih Alpbaz, Yabaneri Matbaası, İzmir 1988.
22-Bu iki kitabe bugün Karacasu Etnografya Müzesindedir
23-Salih ALPBAZ (1907-1979) Karacasu Belediye Başkanı(1948-1951)
24-Sultan Abdülhamit Devri Osmanlı Redif Binaları, M Mithat ÖZGEN, Çamlıca BasımYayım İst. 2017 25-Kurtuluş Savaşı Günlüğü, Zeki SARIHAN I, Ankara 1993, s.243